Bebeklerin gelişiminde beslenme, fiziksel ve zihinsel büyümenin temel taşlarından biridir. Hayatın ilk altı ayı boyunca bebekler için en ideal, doğal ve en besleyici gıda anne sütüdür. Anne sütü, bebeğin tüm vitamin, mineral, protein ve bağışıklık sistemini destekleyen bileşenleri içerir. Ancak anne sütü 6–8. aylarda enerji gereksiniminin %70’ini, 9–12. aylarda %50’sini, 12–24. aylarda ise %40’ını karşılar. 6. aydan itibaren bebeklerin enerji ve besin ihtiyacı artar; bu nedenle beslenmeye ek gıdalar eklenmeye başlanır. Bu dönem “Tamamlayıcı Beslenme Dönemi” olarak adlandırılır.

Tamamlayıcı beslenme; emzirilen bebeğin ayına ve gelişim basamaklarına uygun olarak yeni besinlerle tanışması, besin çeşitliliğinin dengeli ve yeterli bir şekilde sağlanması ve bebeğin kendi kendini besleyebilir hâle hazırlanması sürecidir. Bu dönem; büyümenin çok hızlı olmasına bağlı olarak besin ihtiyacının arttığı, beyin gelişiminin hızlandığı ve bağırsak mikrobiyotasının geliştiği bir dönemdir. Bu değişim ve gelişmelere ek olarak tat tercihleri ve yeme davranışları da oluşur.

6 Aylık Ek Gıda Dönemi

6 aylık bebek beslenmesi, bebeğin yeni tatlarla tanıştığı, merakla çevresini ve yemekleri keşfetmeye başladığı bir süreçtir. Bu dönemde amaç, ek gıda ile bebeği doyurmak değil; başlangıçta farklı tatları ve dokuları tanımasını sağlamak, besinlere karşı alerji gelişip gelişmediğini saptamak ve kademeli olarak çiğneme fonksiyonlarının gelişmesini desteklemektir.

Ek gıda başlangıç döneminde temel gıda hala anne sütü olmalıdır. Sindirimi kolay, alerji riski düşük ve püre kıvamında besinlerle başlanması önerilir. Püre kıvamındaki yiyeceklere, bebeğin çiğneme becerisini kazandığı ve dil ile itme refleksinin kaybolduğu döneme kadar (7–8. ay) devam edilebilir; daha sonra kıvam kademeli olarak arttırılarak pürtüklü gıdalara geçilmelidir.

İlk başlanacak gıdalar sebze ve meyveler olmalıdır. 6. ayda şu gıdalara başlanabilir:

• Sebze püreleri (havuç, kabak, patates, bal kabağı gibi)
• Yoğurt
• Meyve püreleri (elma, armut, muz, kayısı gibi)

Geçmişte ek gıda başlangıç döneminde besin tadımları, alerji riski nedeniyle “3 gün kuralı” şeklinde yapılmaktaydı. Ancak son dönemlerde; bebeğin 3 gün boyunca aynı besini tatması sonucu gıdalarla tanışmasının geciktiği ve besin çeşitliliğinin azaldığı belirtilmektedir. Bu nedenle artık bu sistemden uzaklaşılmıştır; ancak alerjen gıdalar için 3 gün kuralı uygulanmalıdır.

Süt ürünleri, yoğurt, fıstık, ceviz, badem, yumurta, domates, soya, deniz ürünleri ve tahin gibi alerjen gıdalar 2–3 gün boyunca tek başına tattırılmalı ve olası alerjik reaksiyonlar (döküntü, kızarıklık, ishal vb.) açısından takip edilmelidir.

Erken dönemde (6–7. ay) sebze pürelerine her öğünde bir tatlı kaşığı kadar kuzu eti eklenebilir. Et veya kemik suyu yemeğe lezzet katsa da protein değeri etin kendisi kadar değildir. Bu nedenle ek gıda döneminde sadece etin kendisi önerilir; kemik suyu veya yemek suyu önerilmez.

Bazı bebeklerde ek gıdaya geçişle birlikte kabızlık görülebilir. Bunu önlemek için 1 çay kaşığı zeytinyağı eklenmiş sebze püresi tercih edilebilir. Ayrıca gün içinde küçük miktarlarda su verilmeye başlanmalıdır. 50–100 ml su ile başlanmalı, aylar içerisinde kademeli olarak 200–250 ml’ye çıkarılmalıdır.

7–8 Aylık Ek Gıda Dönemi

Bebeğiniz 7. aya geldiğinde artık daha fazla çeşit denemeye hazırdır. Bu dönem tat çeşitliliğinin arttığı, çiğneme refleksinin gelişmeye başladığı bir süreçtir. Artık tek sebzeli pürelerin yerine karışık sebze püreleri hazırlanabilir. 8. ayda bebeğin çiğneme yeteneği ve el–göz koordinasyonu daha da gelişir. Bu nedenle minik taneli yiyeceklere geçiş yapılabilir.

Örnek gıdalar:

• Ezilmiş mercimek çorbası
• Ufak parçalı köfte
• Buharda haşlanmış sebze parçaları
• Küçük meyve dilimleri

9–10 Aylık Ek Gıda Dönemi

9 aylık bebek beslenmesi, bebeğin artık yavaş yavaş aile sofrasına dahil olduğu dönemdir. Bu dönemde bebek çevresindekileri taklit etmeye başlar ve kendi kaşığını tutmak ister. Bu nedenle beslenme aynı zamanda bir öğrenme süreci olarak görülmelidir.

Bu dönemde sıkça tercih edilen gıdalar:

• Kıymalı sebze yemekleri
• Tarhana çorbası
• Haşlanmış makarna
• Yoğurt
• Mercimek çorbası

Ayrıca bebeğinizin kendi kendine yemek yemesi için uygun gıdalar sunabilirsiniz: Haşlanmış brokoli, havuç, yumuşak meyve dilimleri, küçük köfte parçaları gibi. Bu şekilde motor becerileri ve özgüveni desteklenir.

10 aylık bebekler artık birçok besini rahatlıkla tüketebilir. Bu dönemde kahvaltı öğünleri oluşturmak mümkündür:

• Haşlanmış yumurta
• Tuzsuz peynir
• Tam buğday ekmeği
• Zeytinyağıyla ezilmiş sebzeler veya avokado
• Ev yapımı yoğurt

10 aylık ek gıda döneminde günlük beslenmenin büyük kısmı artık ek gıdalardan oluşsa da anne sütü veya devam sütü hâlâ bebeğinizin temel besin kaynağı olmalıdır.

Bu dönemde lifli gıdalar (kabak, armut, kayısı, brokoli) ve bol sıvı tüketimi kabızlık sorununun önüne geçmeye yardımcı olur. 10–12. aylar arasında ek gıda dönemi; daha önce denenmiş besinlerin birleştirilmesi ve çeşitliliğin arttırılması şeklinde ilerler.

Ek Gıda Döneminde Dikkat Edilmesi Gerekenler

Ek gıdaya geçiş süreci sabır ve özen gerektirir. Her bebeğin gelişim hızı farklıdır; bu nedenle bir başkasının programı yerine kendi bebeğinizin ihtiyaçlarını gözlemleyin. Ek gıda başlangıcında amaç, bebeğin doyması değil; farklı lezzetlere alışması, çiğneme–yutma koordinasyonu kazanması ve alerjen gıdalar açısından takip edilmesidir.

Dikkat edilmesi gereken temel noktalar:

• İlk 6 ay tek başına anne sütü verilmeli; ek gıda başlangıç döneminde de temel gıda hala anne sütüdür (anne sütü yetersizse formül mama).
• Ek gıda 4. aydan erken, 6. aydan geç başlanmamalıdır.
• Her yeni gıda tek tek ve az miktarda tattırılmalıdır.
• Şeker, tuz ve bal 1 yaşına kadar kesinlikle verilmemelidir.
• Sebze yemeklerinin içerisine etin erken dönemden itibaren eklenmesi idealdir.
• Bebekler:
  • 6. ayda püre kıvamında,
  • 7. ayda pütürlü besinlerle,
  • 8. ayda parmak besinlerle (makarna, haşlanmış patates, köfte, peynir),
  • 9. ayda küçük parçalar halinde kesilmiş besinlerle,
  • 12. ayda ise aile sofrasındaki besinlerle beslenmelidir.
• Paketli gıdalardan, hazır mamalardan ve katkı maddesi içeren ürünlerden uzak durulmalıdır.
• Bebeğin yemeği reddetmesi normaldir; başlangıçta kabul görmeyen besinlerin tekrar tekrar denenmesi önerilir. Çünkü bebeğin yeni bir lezzete alışması 8–10 denemede gerçekleşebilir.
• Besinler tek tek denendikten sonra karışımlara geçilebilir.
• Besinler değişik tat, kıvam, renk ve çeşitlilikte sunulmalıdır.
• Besinler ödül ya da ceza olarak verilmemelidir.
• Öğünler kısa, düzenli ve keyifli bir rutin haline getirilmelidir.
• Gıdalar hijyenik koşullarda hazırlanmalı; cam veya çelik kaplarda saklanmalıdır. Ek gıda buzdolabında saklanmamışsa hazırlandıktan iki saat içinde tüketilmelidir.
• Bebek 9. aydan itibaren mutlaka aile sofrasında oturtulmalıdır.
• Yemek için çocuğa yeterli zaman verilmeli, ancak bu süre yarım saatten uzun olmamalıdır.

Bebeğinizin ek gıda sürecindeki beslenmesi; sabır, gözlem ve sevgiyle ilerleyen doğal bir yolculuktur. Her bebeğin gelişimi kendine özgüdür; bu nedenle beslenme planını bebeğinizin iştahına, kilosuna ve doktorunuzun önerilerine göre şekillendirmeniz gerekir.

”Bu yazı uzman görüşü ile hazırlanmıştır ve bilgilendirme amaçlıdır. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Dr. Burcu Kesmez Evirgen tarafından değerlendirilip, onaylanmıştır.”